Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) quê ở làng Trung Am, xã Lý Học, huyện Vĩnh Bảo, ngoại thành Hải Phòng, đỗ Trạng nguyên năm 1535 và làm quan dưới triều Mạc. Ông để lại Bạch Vân am thi (khoảng 700 bài thơ) bằng chữ Hán và tập thơ Nôm Bạch Vân quốc ngữ (khoảng 170 bài). Thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm đầy triết lý giáo huấn, ngợi ca chí cao của kẻ sĩ, ngợi ca quan niệm sống thanh nhàn, đồng thời cũng phê phán những tệ nạn trong xã hội hiện đại.

Nhàn là một bài thơ Nôm trong Bạch Vân Quốc ngữ. Tên bài thơ là do người đời sau đặt. Bài thơ như một lời tâm sự sâu lắng, sâu sắc khẳng định quan niệm sống thanh nhàn, hài hòa với thiên nhiên, giữ cốt cách thanh cao, chính trực, vượt lên trên danh lợi nhỏ nhen.

Hai dòng đầu phản ánh cuộc sống sung túc, nhàn hạ của Nguyễn Bỉnh Khiêm:

Một buổi sáng, một cuốc, một gậy, một bài thơ ai thưởng thức.

Quan Trạng sống giữa làng quê nay được ví như “lão nông tri điền”, ngày nào cũng có mai đào, cuốc đào, cần câu v.v. làm bạn với các công cụ lao động như; , Việc sử dụng các tính từ rõ ràng cho thấy mọi người trong cuộc sống của anh ấy đều gần gũi và quen thuộc.

Câu thơ đưa ta trở về với cuộc sống đơn sơ, giản dị ngày xưa như thuở “khai tỉnh Giăng Điền” (đào giếng lấy nước uống, cày ruộng kiếm ăn). Quan Trang đội mũ sang chảnh, địa vị cao và nhiều lợi thế, nhưng bỗng chốc từ bỏ tất cả để trở về cuộc sống “tự cung tự cấp”, thế đấy: kiêu căng trước lòng tham danh lợi. , tham. Kiêu ngạo nhưng không trơ ​​trẽn, chỉ là một người nông dân chất phác, chân chất, thật thà:

Bất kể bài thơ giải trí cho ai.

Hai chữ “ba” khéo phản ánh phong thái ung dung, tâm trạng thư thái của một người tự cho mình đã thoát khỏi thế gian tham, sân, si; trong lòng không còn can thiệp vào âm mưu, kế hoạch. Niềm vui được nhìn thấy trong mỗi bước đi bị gò bó và kiềm chế. Niềm vui chi phối toàn bộ nhạc điệu của bài thơ, nhẹ nhàng, lâng lâng và bình yên đến lạ lùng. Bất kể ai đang vui vẻ, nét mặt vẫn thể hiện lập trường kiên cường của nhà thơ trước lối sống đã chọn. Chữ ai là một đại từ phiếm chỉ, được tác giả sử dụng trong câu thơ này với nghĩa rất rộng, càng nghĩ càng thấy thú vị.

Nguyễn Bỉnh Khiêm khuyên quan, về quê tức là về với thiên nhiên. Sống hòa hợp với thiên nhiên tức là thoát khỏi sự ganh đua truyền thống, không bị tiền tài, địa vị lôi cuốn, để tâm hồn được thoải mái, khoáng đạt:

Con dại tìm nơi thanh vắng, Người khôn tìm đến chốn hỗn mang.

Nhân cách cao thượng Nguyễn Bỉnh Khiêm đối lập với danh lợi như nước với lửa. Không đối lập với hỗn loạn, tôi đối lập với mọi người. Tìm một khoảng trống không phải là rút lui khỏi cuộc đời, mà là tìm một nơi để tận hưởng, thoải mái, yên bình, xa rời chốn nguy hiểm của danh dự và tủi hổ. Chỗ vắng là chỗ không cần bắc cầu, tắc đường. Nơi mà thiên nhiên trở nên xanh tươi và mang lại sự bình yên cho tâm hồn là một nơi vắng vẻ. Nơi náo nhiệt là nơi trống không, cờ xí, đường xá tấp nập ngựa xe. Đến chốn phồn hoa là đến chốn chợ búa ồn ào, nơi người ta chèn ép, xô đẩy, chà đạp nhau để mưu quyền, vinh thân cho gia đình. Đây là một nơi rất nguy hiểm.

Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm là một học giả có trí tuệ vô cùng minh mẫn. Khôn ngoan trong sự lựa chọn: Chúng tôi là những kẻ ngu ngốc, chúng tôi tìm kiếm những nơi vắng vẻ, trong khi: Người khôn ngoan đến những nơi ồn ào. Theo cách nói đùa, khôn, hóm hỉnh, ngược nghĩa: ngu mà thực ra khôn, lại khôn mà ngu.

Nguyễn Bỉnh Khiêm viết trong một bài thơ khác:

Người khôn ngoan là khôn ngoan, nhưng kẻ gian ác là khôn ngoan, Người hiền lành là ngu ngốc.

(Thơ Nôm)

Như vậy, quan niệm kẻ dại, người khôn của Nguyễn Bỉnh Khiêm bắt nguồn từ trí tuệ và triết lý dân gian: Ở hiền gặp lành; ác gặp ác.

Cuộc đời của bậc vĩ nhân Bạch Vân thật thanh đạm mà cao quý:

Mùa thu ăn măng, mùa đông ăn măng đậu, mùa xuân tắm hồ sen, mùa hạ tắm ao.

Hai khổ thơ tả cảnh sinh hoạt làng quê với bốn mùa xuân, hạ, thu, đông giản dị nhưng không kém phần thú vị. Nhà thơ nói về những công việc hàng ngày như ăn uống, tắm rửa, tuy vô cùng đơn giản, nhưng điều thú vị là mùa nào cũng có, không cần nhọc công tìm kiếm về mặt tinh thần, cuộc sống đơn giản như vậy cho phép con người tự do, tự tại, làm . không cần cúi đầu, trước mặt người khác mà cầu nguyện, cầu danh lợi, không bị kỷ luật nào gò bó, ràng buộc.

Những món ăn dân dã, mộc mạc như măng, giá đỗ đều là cây nhà lá vườn, tự làm, tự bỏ công sức. Bạn vẫn ăn, vẫn ở, vẫn sống? Quan Trang bây giờ bơi trong hồ sen và mặc quần áo tắm như bao dân làng khác.

Nguyễn Bỉnh Khiêm với tư cách là một triết gia có trí tuệ uyên thâm, nắm vững nguyên nhân của sự thay đổi, hiểu rõ quy luật của Tạo hóa và xã hội. Theo ông, trí tuệ của người chân chính là quay lưng với danh lợi, tìm sự bình yên trong tâm hồn, sống hài hòa với thiên nhiên trong lành.

Tầm nhìn trong sáng và trí tuệ của nhà thơ tập trung chủ yếu ở hai khổ thơ cuối. Nhà thơ nhìn người “say” để “tỉnh” và tỉnh hơn bao giờ hết:

Tôi sẽ uống rượu, gỗ, nhìn vào sự giàu có như một giấc mơ.

Quân Trang tái khẳng định chọn lối sống trầm lặng. Cuộc sống thoải mái này là kết quả của tính cách và trí thông minh phi thường. Trí tuệ sáng suốt nhận ra rằng danh vọng, tài sản và quyền quý giống như một giấc mơ. Trí tuệ nâng cao nhân cách, làm cho tư thế vững vàng hơn, để thi nhân có đủ quyết tâm từ bỏ chốn vinh hoa lợi lộc, tìm về chốn thanh tịnh, thanh cao làm món ăn tinh thần.

Nghỉ ngơi là một chủ đề phổ biến trong thơ ca trung đại. Nghỉ ngơi là tư tưởng, nét văn hóa rất sâu sắc của người xưa, đặc biệt là tầng lớp trí thức. Hòa hợp với thiên nhiên, phù hợp với sự tu dưỡng nhân cách, sống nhàn nhã mới có điều kiện dưỡng sinh, kéo dài tuổi thọ. Sống nhàn nhã mang lại niềm vui lành mạnh cho con người Biết sống nhàn nhã, biết tìm thời gian nhàn hạ là một giáo lý triết học lớn.

Quan niệm sống nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm là không trốn tránh cực nhọc thân xác, xa lánh xã hội, chỉ lo cho cuộc sống nhàn của mình, ông cho rằng sống an nhàn là xa lánh chốn bồng lai. quý tộc và danh vọng, ông gọi đó là nơi mê muội. Nghỉ ngơi là sống hài hòa với thiên nhiên, trở về với thiên nhiên để tu tâm. Nguyễn Bỉnh Khiêm thoải mái nhưng không dễ dãi, ông luôn giữ vững tấm lòng yêu nước thương dân. Trong bối cảnh xã hội phong kiến ​​hiện đại có dấu hiệu suy đồi về đạo đức, quan niệm về nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm mang nhiều yếu tố tích cực.

Chân dung Nguyễn Bỉnh Khiêm được thể hiện khá rõ nét qua thể thơ trầm lắng. Từ bức chân dung mộc mạc, giản dị ấy toát lên vẻ đẹp nhân cách cao cả và vẻ đẹp trí tuệ vĩ đại của thiên tài Khổng Tử mà lưu danh muôn đời.